Studiował i pierwsze kroki w świecie akademickim stawiał na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Kierunki jego badań wyznaczyło zainteresowanie historią mu najbliższą (początkowo Polesia, a później Śląska) i skomplikowanymi stosunkami narodowościowymi. Historyk, ale także społecznik, który po przeniesieniu się do Wrocławia zmienił perspektywę swoich badań. Przestał patrzeć na rolę mniejszości w państwie, a przyjął perspektywę mniejszości wobec państwa.
Jak sam wielokrotnie wskazywał, to właśnie miejsce urodzenia i pełen tradycji szlachecki dom poleski sprawiły, że podjął się badań historii ustroju i prawa Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz zagadnień narodowościowych na ziemiach litewsko-białoruskich. Obok pracy naukowej angażował się także politycznie jako radny miasta Wilna oraz próbował wdrażać akademickie teorie w życie np. poprzez eksperckie opracowania dla Instytutu Badań Spraw Narodowościowych nt. Kwestii narodowościowych na wschodnich województwach II RP. Od 1930 r. był kierownikiem Referatu Mniejszościowego w Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej. Wybuch II wojny światowej przerwał jego dobrze zapowiadającą się karierę, od października 1939 r. miał objąć własną Katedrę Prawa Litewskiego.
„Mimo młodych lat z głębokim przejęciem przyswajałem sobie atmosferę duchową, w jakiej wyrosłem. Właściwie okres ten całkowicie ukształtował moje wewnętrzne „ja”. Lata późniejsze jedynie je gruntowały.”
Życiorys Seweryna Wysłoucha przechowywany w Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego,
cyt. za: K. Orzechowski, Seweryn Wysłouch i jego prace z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego i Śląska,
„Czasopismo Prawno-Historyczne” t. L, z.1, 1998, s. 151.
Po II wojnie światowej historyk trafił do Wrocławia. W 1946 r. objął Katedrę Historii Państwa i Prawa na Uniwersytecie Wrocławskim. Po przeniesieniu z ziem wschodnich na ziemie przyłączone do Polski po II wojnie światowej, kontynuował swoje zainteresowanie regionalizmem, rozszerzając swoje zainteresowanie na dzieje Śląska w XIX i XX w.
Seweryn Wysłouch był Komisarzem Rządu do spraw Wystawy Historycznej
Kierował też wrocławskim oddziałem Instytutu Śląskiego w Katowicach. Z jego inicjatywy ukazywać zaczął się (wydawany do dziś) regionalny periodyk „Studia Śląskie”. Wysłouch nie był ulubieńcem ówczesnej władzy. Wielokrotnie krytykował obowiązujący system, a z czasem odsunięto go od nauczania (przez pewnie czas nie mógł prowadzić seminariów), ponieważ nie uwzględniał on w swoich badaniach metodologii marksistowskiej. Po likwidacji wrocławskiego oddziału Instytutu Zachodniego pracował w uniwersyteckiej administracji, a gdy tylko nadarzyła się okazja wrócił do tematyki regionalnej.
W tamtym okresie stał się, używając sformułowania ukutego przez Juliusza Bardacha, „zagorzałym Ślązakiem”, a także „rzecznikiem wsi górnośląskiej i opolskiej”.
Instytut Śląski, Profesor Seweryn Wysłouch
Na fali odwilży, po 1956 r. przywrócono go do pracy, częściowo zrehabilitowano (pełnił funkcję dziekana i prorektora), a on sam zaangażował się w reaktywację Instytutu Śląskiego w Opolu, którego został członkiem-założycielem oraz przewodniczącym jego Rady Naukowej. Reaktywowano także „Studia Śląskie. Seria Nowa”, których redaktorem naczelnym pozostał do swojej śmierci.
Obok pracy naukowej aktywnie angażował się w propagowanie regionalizmu zarówno w Wilnie jak i później we Wrocławiu. Należał m.in. do Klubu Włóczęgów Seniorów, który propagował ideę decentralizacji i zwiększenia autonomii regionów we wschodniej Rzeczpospolitej. Stworzył główne teksty programowe Klubu, które publikował na łamach czasopisma „Włóczęga”. Wypowiadał się tam koncyliacyjnie w kwestiach narodowościowych – na podstawie swoich badań i analiz, radził jak rozwiązywać już istniejące oraz jak działać, aby nie wywoływać kolejnych problemów narodowościowych w przyszłości. Przedstawiał nawet swoją wersję krajowości, którą rozumiał jako „odpowiednio realizowaną politykę samorządową i ideę autonomii wewnątrz państwa”.
Powodując się względami geograficznemi, gospodarczemi, komunikacyjnemi wreszcie strategicznemi zbyt mało uwagi [władze państwowe – MB] przywiązują do czynnika najważniejszego w dziele ugruntowywania idei polskiej państwowości na Ziemiach Wschodnich, jaką jest autochtoniczna masa ludu i elementu polskiego, tak bardzo zasłużonych w walce z akcją rusyfikatorską. Za przykład tego rodzaju postępowania służyć może polityka władz państwowych względem Oszmiany i jej powiatu.
S. Wysłouch, Ziemia Oszmiańska na rubieży dwu kultur, Wilno 1932, s. 54.
Swoje pierwsze prace Wysłouch poświęcił majątkom ziemskim położonym na Polesiu, które stały się podstawą do badań nad ustrojem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Drugi obszar zainteresowań stanowiła ludność rodzima. W okresie wileńskim, w swoich badaniach wiele miejsca poświęcił Białorusinom, w okresie wrocławskim zwrócił się w stronę badań nad Ślązakami, czemu służyły odkryte w Opolu akta rejencji opolskiej.
Dożynki poleskie w Kobryniu – widok ogólny na tłum uczestników zgromadzonych na uroczystościach dożynkowych przed budynkiem magistratu. Fot. A. Jankowski, 1934
O ile w okresie wileńskim wiele czasu poświęcał badaniom i publikacjom, o tyle w okresie wrocławskim intensywnie zaangażował się w organizację badań śląskoznawczych i kształcenie swoich uczniów. Najważniejsze jego prace z tego okresu dotyczyły nie wyników badań podstawowych, ale podsumowań dotychczasowych prac i kolejnych postulatów badawczych. Dzięki licznej rzeszy uczniów Wysłouch jest dziś uznawany za jednego z twórców wrocławskiego ośrodka historyczno-prawnego i szkoły historii państwa i prawa, a jego badania (mimo dezaktualizacji niektórych tez) niewątpliwie przyczyniły się do popularyzacji zainteresowania historią regionów, którym poświęcał swoje prace.
Literatura:
- Koredczuk J., Poglądy Seweryna Wysłoucha na temat mniejszości białoruskiej w II Rzeczypospolitej, „Rocznik Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy”, 2016, nr 16, s. 290-305.
- Koredczuk J., Seweryn Wysłouch [Biografia], w: Interaktywna aplikacja Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego, Sylwetki Profesorów.
- Orzechowski K., Seweryn Wysłouch i jego prace z dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego i Śląska, „Czasopismo Prawno-Historyczne” t. L, z.1, 1998, s. 151-169.
- Instytut Śląski, Profesor Seweryn Wysłouch.
