Innowacja i tradycja. Henryk Brunsberg i późnogotycka architektura ceglana Pomorza i Brandenburgii

Drugi tom Biblioteki Rocznika Chojeńskiego porusza tematykę historii sztuki, ale czy można przedstawić tak skomplikowane zagadnienia w popularnonaukowej serii? Redaktor polskiej wersji książki Innowacja i tradycja. Henryk Brunsberg i późnogotycka architektura ceglana Pomorza i Brandenburgii – Michał Gierke – podjął się tego trudnego zadania.

W przywoływanej książce postać Henryka Brunsberga jest niejako pretekstem do podjęcia szerszego tematu. Wśród pięciu zebranych artykułów tylko jeden jest mu poświęcony w całości, ale absolutnie nie można tego uznać za uchybienie czy niedogodność. Szerokie ujęcie tematu sprawia, że całość jest czytelniejsza w odbiorze i nawet laik pojmie skomplikowane aspekty historii architektury oraz wyciągnie wnioski z lektury.

Czy praca traktująca o historii sztuki może przynieść wymierne korzyści pragnącym poznać historię regionalną? Oczywiście! Michał Gierke we wstępie słusznie zauważa, że „w architekturze manifestowała się mentalność ludzi średniowiecza”.

Zrozumienie fenomenu  ceglanych budowli gotyckich, ich rozprzestrzeniania się w Europie Północnej i rozmachu z jakim je wznoszono, nie powinno stanowić problemu po lekturze tej publikacji.

Dwa pierwsze artykuły są wprowadzeniem do dziejów omawianych w książce regionów w późnym średniowieczu. Barbara Ochendowska – Grzelak przedstawia stosunki polityczne oraz społeczno – gospodarcze panujące na Pomorzu, a także krótko charakteryzuje rozwój tamtejszego życia religijnego w XIV i XV wieku. Jednak najciekawszym fragmentem jest zakończenie tego tekstu, gdzie wskazuje miejsca z których twórcy sztuki pomorskiej czerpali inspiracje. Analogicznie Wolfgang Ribbe przedstawia zmiany zachodzące w tym okresie w Brandenburgii, skupiając się jednak na aspektach głównie politycznych i społecznych.

Po tym klasycznym wprowadzeniu, w kolejnym artykule Ernst Badstübner charakteryzuje czternasto- i piętnastowieczny gotyk ceglany na pobrzeżu Bałtyku. Artykuł ma charakter specjalistyczny, cechuje go użycie fachowego nazewnictwa i klarownego opisu poszczególnych konstrukcji. Pomocny okazuje się słowniczek terminologiczny zamieszczony na końcu publikacji (brawa za ten pomysł!). Mimo dość skomplikowanych opisów, autor stara się przybliżyć typy popularnych budowli sakralnych (np. tzw. katedry miejskie czy kościoły halowe) oraz szczegółowo omawia przełomową zmianę stylu w połowie XIV wieku. Zmianę kluczową dla zrozumienia fenomenu pomorskiego architekta.

Najciekawszym artykułem jest oczywiście ten przedstawiający sylwetkę samego Brunsberga. Tych, którzy spodziewają się biograficznego ujęcia może zawieść, ale zdecydowanie przypadnie do gustu osobom szukającym odpowiedzi na pytania o przyczyny sukcesu tego twórcy. Dirk Schumann upatruje ich w kilku czynnikach, a przede wszystkim w standaryzacji warsztatu, która pociągnęła za sobą kontynuację tradycyjnego stylu budowania, ale w dużo szybszym tempie. I tu między innymi pojawia się tytułowe połączenie tradycji i innowacji.

Ostatni artykuł w tym zbiorze stanowi swoiste case study. Jarosław Jarzewicz szczegółowo analizuje w nim kościół Mariacki w Stargardzie Szczecińskim – począwszy od sklepienia po najmniejsze detale. Bardzo mało miejsca poświęca natomiast kwestii powiązania kościoła i jego stylu z Brunsbergiem. Wydaje się, że ten fragment (z którego autor świadomie zrezygnował) idealnie dopełniłby tę pracę zbiorową.

Niewątpliwie dopełnia ją obszerny katalog opracowany przez Dirka Schumanna, przedstawiający budowle wiązane z Henrykiem Brunsbergiem. Wszystkie teksty są bogato zaopatrzone w ilustracje, ale dopiero końcowe opracowanie pozwala dostrzec cechy wspólne budowli łączonych z osobą tego wspaniałego architekta. Bardzo korzystnie przedstawia się proporcja tekstu i ilustracji, które przy podejmowanym temacie stanowią niemniej bogate źródło wiedzy, co sam tekst.

Książkę oczywiście gorąco polecam, ale jeszcze goręcej zachęcam do samodzielnego odwiedzenia i podziwiania tych wspaniałych budowli, które według Dirka Schumanna są symbolem dobrobytu gospodarczego ówczesnej epoki. A radzie wydawniczej Biblioteki Rocznika Chojeńskiego gratuluję wyboru podjętej tematyki i życzę utrzymania tej zwyżkowej formy.

Publikację można zamówić na stronie: http://rocznikchojenski.pl.